Informacje ogólne

GŁÓWNE ZAGADNIENIA


1. Dzieło architektury i jego autor
2. Idee artystyczne, kierunki i tendencje
3. Nowe materiały, techniki i technologie
4. Dokumentacja, badania, interpretacja
5. Teoria i praktyka ochrony
6. Zasady adaptacji i granice interwencji
7. Technologie konserwatorskie
8. Legislacja
9. Formy edukacji i promocji

TEZY

Architektura i urbanistyka XX wieku w Polsce jest zjawiskiem wyjątkowo zróżnicowanym formalnie i skomplikowanym przedmiotem badań na gruncie metodologii naukowej (sposobu pomiaru, analizy i interpretacji zachodzących zjawisk). W obu tych obszarach można zaobserwować zarówno bezpośrednie wpływy europejskie i światowe, jak i nurty oryginalne, sięgające do tradycji narodowej i motywów regionalnych. Wiek XX charakteryzował się znaczną radykalizacją poglądów filozoficznych i artystycznych, a także wysoką dynamiką wydarzeń w sferze ekonomiczno-gospodarczej i społeczno-politycznej, co miało istotne znaczenie dla kształtowania się warunków, w jakich rozwijała się myśl architektoniczna i urbanistyczna.

Niezwykle istotne staje się zbudowanie systemu ochrony dziedzictwa architektury i urbanistyki XX wieku w Polsce. Polska architektura po II wojnie światowej ma bardzo zróżnicowany charakter: o ile pierwsze lata wyraźnie nawiązują do tendencji europejskich i są kontynuacją nurtu architektury nowoczesnej w wydaniu międzynarodowym (o czym świadczą takie postacie jak Leykam, Nowicki, Sołtan, czy Hansen), o tyle rok 1949 przynosi przełom, narzucający architektom doktrynę architektury socrealistycznej. Wprawdzie jest to relatywnie okres krótki, zaledwie sześcioletni, definitywnie zakończony wydarzeniami października 1956, ale dość widoczny w naszym krajobrazie kulturowym. Pełny powrót do wielokulturowych nurtów zgodnych z tendencjami europejskimi i międzynarodowymi następuje u progu lat 70. XX wieku, a realizacje architektów polskich dowodzą najwyższego kunsztu warsztatowego i zdolności do kreowania unikalnych i reprezentujących najwyższy poziom światowy rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych.

Ochrona dziedzictwa architektury i urbanistyki drugiej połowy XX wieku w świecie jest problemem międzynarodowym. Ustanowiona przez UNESCO Lista Światowego Dziedzictwa budowana od 1977 roku obejmuje obecnie łącznie 1031 obiektów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, reprezentujących „unikalną wartość uniwersalną” (w tym 802 obiekty dziedzictwa kulturowego).

W Polsce, o ile dziedzictwo architektury i urbanistyki I połowy XX wieku w powszechnej świadomości przynależy do zasobu dziedzictwa kulturowego podlegającego ochronie, to architektura i urbanistyka II połowy XX wieku, a więc powstała po 1945 roku, w społecznej percepcji postrzegana jest wciąż jeszcze jako dziedzictwo PRL dziedzictwo „niechciane”, będące produktem emanacji ideologii totalitarnego systemu politycznego i pełnej jego ingerencji w artystyczne procesy twórcze, czy sposoby kreacji architektonicznej przestrzeni egzystencjonalnej i środowiska człowieka.

Twórcy polskiej architektury i urbanistyki nigdy nie pozostawali w całkowitej izolacji od najnowszych tendencji i kierunków europejskich i światowych. Większość awangardowych działań w polskiej architekturze po 1945 roku reprezentuje szeroko rozumiany nurt modernizmu oraz regionalizmu. Dopiero po przełomie polityczno-społecznym roku 1980 dotarł do naszego kraju postmodernizm, którego rozwój na Zachodzie Europy i w Stanach Zjednoczonych obserwowaliśmy od końca lat 60. Postmodernizm był w ówczesnej Polsce formą protestu przeciw istniejącemu porządkowi, normom, regułom odgórnie sterowanymi zasadami kształtowania środowiska człowieka, a niekiedy nawet formą ucieczki w świat idealnych pomysłów, niekoniecznie realizowanych i pozostawianych jako dziedzictwo w formie rysunku architektonicznego, któremu nadawano znaczenie autonomicznego dzieła sztuki.

Szkicowo tu zarysowana charakterystyka polskiej architektury i urbanistyki II połowy XX wieku dowodzi jej wielkiej różnorodności i wartości kulturowej, tak w sensie formalno-materialnym, jak i treści ideowych, będących dorobkiem i świadectwem epoki, które winny podlegać ochronie.

Niestety, dynamiczny ale nie zawsze kontrolowany rozwój przestrzenny, jaki dokonuje się w Polsce po roku 1989, doprowadził do wyburzenia wartościowych dzieł architektury okresu PRL wskutek presji inwestorskich do bardziej intensywnego wykorzystania cennych terenów budowlanych położonych w obszarach śródmiejskich, wspomaganych pejoratywną politycznie oceną tego okresu. Lista strat jest dość długa i dotkliwa, ponieważ obejmuje wiele obiektów unikalnych, tak pod względem artystycznym zastosowanych rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, jak i technicznym pod względem zastosowanych nowatorskich rozwiązań konstrukcyjo-materiałowych.

Architektura i urbanistyka II połowy XX wieku w Polsce jest naszym narodowym dziedzictwem kulturowym, wymagającym systemowej ochrony, takiej jaką objęte zostało dziedzictwo kulturowe, będące świadectwem rozwoju cywilizacyjnego w innych epokach historycznych. Pomimo trudnych warunków gospodarczych i politycznych powojennej odbudowy zniszczeń i ideologicznych ograniczeń, architektura i urbanistyka po roku 1945 jest wyrazem kontynuacji najbardziej nowoczesnych nurtów europejskich i międzynarodowych i poszukiwań awangardowych rozwiązań przestrzennych odpowiadających potrzebom społecznym, a także uporczywych dążeń środowiska twórczego do zachowania autonomii w obszarze sztuki kształtowania przestrzeni poprzez niezależność formalną dzieła i wysoką jakość warsztatu zawodowego.

Stworzenie w Polsce listy obiektów architektury i urbanistyki II połowy XX wieku, przeznaczonych do objęcia ochroną, mogłoby się dokonać na forum planowanej Ogólnopolskiej Konferencji, której organizację zadeklarowało Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków i Politechnika Krakowska (Wydział Architektury, Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków) we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa, z wojewódzkimi oddziałami Stowarzyszenia Architektów Polskich, Zarządem Głównym SARP, Komisją Architektury Współczesnej ICOMOS, Komitetem Urbanistyki i Architektury Polskiej Akademii Nauk, i Uczelniami oraz przy weryfikacji przez oddziały WKZ.

Ważne jest także podjęcie opracowania kompletnej dokumentacji naukowej dla tych obiektów, wykorzystując dotychczasowe znaczące inicjatywy środowisk akademickich, twórczych i zawodowych. Konieczna jest przy tym modyfikacja resortowej Ustawy pod kątem większego zróżnicowania form ochrony i określenia jasnych kryteriów ochrony. Należy podkreślić, że obecna ustawowa definicja zabytku nie ogranicza jego ochrony żadnymi ramami czasowymi, a zatem nie stwarza formalno-prawnych barier w stosowaniu procedur ochrony tego dziedzictwa.

Dyrektor

Instytutu Historii Architektury i Konserwacji Zabytków

prof. dr hab. inż. arch. Ewa Węcławowicz-Gyurkovich

Prezes ZG SKZ

prof. dr hab. inż. arch. Andrzej Kadłuczka

Komentarze są wyłączone.