Szanowni Państwo,
Od szeregu lat jesteśmy świadkami rozwijającego się procesu usuwania z naszej przestrzeni kulturowej wartościowych dzieł architektury współczesnej zrealizowanej przez wybitnych polskich twórców w latach 1945-1989.
Jak to oryginalnie określił Filip Springer, znany literat i publicysta, architektura tej epoki jest naznaczona piętnem „złego urodzenia”, co staje się często argumentem uzasadniającym jej eliminacje w nadmiernie nieraz skomercjalizowanej modernizacji tej przestrzeni.
Środowiska intelektualne, naukowe, artystyczne i zawodowe architektów i urbanistów od lat poszukują sposobów skutecznej ochrony architektury i urbanistyki 2 połowy XX wieku, które są naszym dorobkiem, dziedzictwem i w wielu wypadkach dowodem nowatorskich i unikalnych rozwiązań na poziomie światowym.
Temu właśnie problemowi proponujemy dedykować Ogólnopolską Konferencję „Ochrona dziedzictwa architektury i urbanistyki polskiej 2 połowy XX wieku”, której celem jest podsumowanie dotychczasowych wielostronnych działań i koordynacja dalszych, wspólnych przedsięwzięć na przyjęcie spójnej metodologii ochrony tego dziedzictwa kulturowego.
Konferencja została objęta Patronatem Pani Wiceminister Dr Magdaleny Gawin – Generalnej Konserwator Zabytków i jest reakcją na Jej apel skierowany do naszego środowiska.
W imieniu Organizatorów Konferencji:
Prezes ZG Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
prof. dr hab. inż. arch. Andrzej Kadłuczka
Dyrektor Instytutu Historii Architektury i Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej
prof. dr hab. inż. arch. Ewa Węcławowicz-Gyurkovich
Prezes ZG Stowarzyszenia Architektów Polskich
mgr inż. arch. Mariusz Ścisło
Uchwała nr 1
RADY OCHRONY ZABYTKÓW
przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego
w sprawie ochrony dziedzictwa architektury i urbanistyki XX wieku w Polsce
z dnia 29 kwietnia 2016 roku
Architektura, urbanistyka oraz dzieła techniki XX wieku w Polsce, w tym także powstałe po 1945 roku, stanowią nasze narodowe dziedzictwo kulturowe, wymagające systemowej ochrony, takiej jaką objęte zostało dziedzictwo kulturowe, będące świadectwem rozwoju cywilizacyjnego w innych epokach historycznych. W tej kwestii Rada w pełni solidaryzuje się z zapisem Rezolucji uchwalonej na 2. Kongresie Konserwatorów Polskich w Warszawie w 2015 roku, która „uznaje za konieczne objęcie ochroną szczególnie wartościowych elementów dziedzictwa powstałych w XX wieku”.
Pomimo trudnych warunków gospodarczych i politycznych – powojennej odbudowy ze zniszczeń i ideologicznych ograniczeń – architektura, urbanistyka oraz dzieła techniki po roku 1945 są wyrazem kontynuacji najbardziej nowoczesnych nurtów europejskich i światowych oraz poszukiwań awangardowych rozwiązań przestrzennych, odpowiadających potrzebom społecznym, a także uporczywych dążeń środowiska twórczego do zachowania autonomii w obszarze sztuki i kształtowania przestrzeni poprzez niezależność formalną dzieła i wysoką jakość warsztatu zawodowego.
Rada Ochrony Zabytków stwierdza, że ochrona architektury, urbanistyki oraz dzieł techniki XX wieku (w tym także w okresie od 1945 roku do chwili obecnej) jest naszym prawem i obowiązkiem, zawartym w Konstytucji RP i ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz spełnia kryteria „zabytku” definiowanego jako – „nieruchomości lub rzeczy ruchome, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”.
Należy podkreślić, że obecna ustawowa definicja zabytku nie ogranicza jego ochrony żadnymi ramami czasowymi, a zatem nie stwarza formalno-prawnych barier w stosowaniu procedur ochrony tego dziedzictwa.
Rada Ochrony Zabytków postuluje pilne stworzenie listy obiektów architektury, zespołów urbanistyki oraz dzieł techniki 2 połowy XX wieku przeznaczonych do objęcia ochroną, zwracając się o pomoc w tej sprawie do środowisk twórczych i naukowych oraz do stowarzyszeń i instytucji statutowo zainteresowanych ochroną dziedzictwa i upowszechnianiem polskiej przestrzeni kulturowej.
Stworzenie i przyjęcie takiej listy mogłoby zainicjować formalny – rozłożony w czasie, bo wymagający profesjonalnej i odpowiedzialnej kategoryzacji i kwalifikacji – proces interpretacji, waloryzacji zasobu i określenia granic interwencji oraz zróżnicowanego, stosownego sposobu i form ochrony.